Programlama dillerini kullanarak yazdığımız kodlar, aslında bilgisayarların anlayabileceği makine diline çevrilmek zorundadır. Çünkü bilgisayarlar yalnızca ikili (binary) kod yani 1 ve 0’lardan oluşan komutları anlayabilir. Peki, yazdığımız kodlar bu makine diline nasıl çevriliyor? İşte burada derleyiciler (compilers) ve yorumlayıcılar (interpreters) devreye giriyor.

Bu yazıda, derleyiciler ve yorumlayıcılar arasındaki farkları ve programlama dillerinin nasıl çalıştığını detaylı bir şekilde ele alacağız.

Derleyici (Compiler) Nedir?

Derleyici, yazdığımız kaynak kodu (source code) makine diline çeviren bir programdır. Bu çeviri işlemi tamamen gerçekleşir ve ortaya çıkan dosya çalıştırılabilir hale gelir.

Derleyici Nasıl Çalışır?
Kodun Analizi: Kaynak kodu sözdizimi açısından kontrol edilir.
Makine Koduna Çeviri: Tüm kod tek seferde makine diline çevrilir.
Çalıştırılabilir Dosya Üretme: Ortaya çıkan dosya artık bağımsız olarak çalıştırılabilir.

Avantajları:
Hızlı çalışır çünkü kod önceden çevrilmiştir.
Derleme sırasında hatalar tespit edilerek programcıya bildirilir.

Dezavantajları:
Hata ayıklamak (debugging) zor olabilir çünkü tüm kod derlendikten sonra hatalar görülür.
Kaynak kod değiştirilirse tekrar derlenmelidir.

Örnek Derleyicili Diller:
C, C++, Java (Javac), Go, Rust

Yorumlayıcı (Interpreter) Nedir?
Yorumlayıcı, kodu satır satır okuyan ve anında çalıştıran bir programdır. Yani derleyici gibi tüm kodu önceden çevirmek yerine, her satırı okudukça yürütür.

Yorumlayıcı Nasıl Çalışır?
Kod Analizi: Kaynak kodu satır satır incelenir.
Anında Çalıştırma: Okunan satır hemen makine koduna çevrilip çalıştırılır.
Geribildirim: Hata oluşursa anında bildirilir.

Avantajları:
Hata ayıklamak kolaydır çünkü hata anında gösterilir.
Kodu her değiştirdiğinde tekrar derlemeye gerek yoktur.

Dezavantajları:
Daha yavaş çalışır çünkü her satır tek tek çevrilir ve çalıştırılır.
Kodun tamamı optimize edilmediği için performans düşebilir.

Örnek Yorumlamalı Diller:
Python, JavaScript, PHP, Ruby

Derleyici ve Yorumlayıcı Arasındaki Farklar
Çalışma Şekli Tüm kodu bir seferde çevirir. Satır satır okur ve çalıştırır.
Hata Bildirimi Hataları derleme aşamasında bildirir. Hataları çalıştırma sırasında bildirir.
Çalıştırma Hızı Daha hızlıdır, çünkü önceden derlenmiştir. Daha yavaştır, her satır tek tek çalıştırılır.
Örnek Diller C, C++, Go, Rust, Java (Javac) Python, JavaScript, PHP, Ruby

Hem Derleyici Hem Yorumlayıcı Kullanan Diller
Bazı programlama dilleri hem derleyici hem de yorumlayıcı kullanır. Örneğin:

Java: Önce Javac derleyicisi ile bytecode üretilir, ardından JVM (Java Virtual Machine) bu bytecode’u yorumlayarak çalıştırır.
Python: Çoğu zaman yorumlayıcı kullanılır ama JIT (Just-In-Time) derleyicileri ile kod optimize edilebilir.
Sonuç

Eğer hız ve performans önemliyse derleyici kullanan diller tercih edilir. Eğer hata ayıklama ve geliştirme sürecinin esnek olması isteniyorsa yorumlayıcı kullanan diller daha iyi olabilir.

C, C++ gibi diller performans gerektiren sistemlerde kullanılır.
Python, JavaScript gibi diller esnek ve hızlı geliştirme süreçleri için uygundur.